In gesprek met Thomas (25, docent op het MBO) over het vlaggensysteem

Het vlaggensysteem is een methodiek die wordt ingezet om situaties van grensoverschrijdend gedrag te herkennen, te beoordelen en bespreekbaar te maken. Het systeem maakt gebruik van verschillende kleuren vlaggen om de ernst van een situatie aan te duiden. Deze visuele en overzichtelijke aanpak helpt professionals, zoals leerkrachten, hulpverleners en sportcoaches, om op een eenduidige en objectieve manier in te grijpen en te reageren op gedrag dat mogelijk schadelijk is.

Om meer te leren over het vlaggensysteem en over hoe en in welke situaties je deze methodiek toepast, sprak ik met Thomas (25), docent op het MBO. 

Wat is het vlaggensysteem nou precies?

"Ik zou het vlaggensysteem omschrijven als een methodiek om bepaald seksueel gedrag te kunnen beoordelen en om te bepalen hoe je daar passend op reageert.”

Hoe werkt het vlaggensysteem?

“Het vlaggensysteem bestaat uit zes beoordelingscriteria. Die hou je erbij als je een situatie gaat beoordelen. Daarnaast heb je vier vlaggen, een groene (aanvaardbaar seksueel gedrag), een gele (licht grensoverschrijdend gedrag), rood (ernstig grensoverschrijdend gedrag) en zwart (zwaar grensoverschrijdend gedrag), die je aan een situatie kan koppelen. In de praktijk wordt de zwarte vlag bijna niet gebruikt, dus eigenlijk zijn het er drie. Aan de hand van de zes criteria kan je bepalen welke vlag je aan de situatie hangt.”

De zes criteria zijn wederzijdse toestemming, vrijwilligheid, gelijkwaardigheid, ontwikkelings- of functioneringsniveau, context & impact. 

Waar gebruik je het vlaggensysteem voor?

"Iedereen die met mensen werkt heeft helaas weleens te maken (gehad) met situaties van seksueel grensoverschrijdend gedrag. Als professional is het belangrijk dat je die situaties objectief kan beoordelen en passend kan handelen. Objectief handelen in een situatie waar je zelf heel veel gedachten, meningen en gevoelens over hebt is heel lastig. Het vlaggensysteem helpt je als het ware om jouw eigen perspectief op een situatie los te laten en zo objectief mogelijk naar die situatie te kijken.”

Hoe ziet dat er dan uit in de praktijk?

“Stel er vindt een situatie plaats waarbij je twijfelt of er sprake is van gezond seksueel gedrag of grensoverschrijdend gedrag, dan ga je alle criteria langs om een beoordeling vast te stellen. Het is niet per se zo dat als één van de zes criteria ontbreekt de situatie meteen een rode vlag kijkt. Je neemt je objectieve oordeel over alle zes de criteria mee en zo bepaal je welke vlag je koppelt aan de situatie."

Is het dan niet lastig om je persoonlijke perspectief los te laten? Ik kan me ook voorstellen dat dat onderbuikgevoel een grote rol speelt op dat moment?

"Ja, dat is ook heel moeilijk. Daarom kijk je er ook vaak samen met collega’s naar en niet alleen. Er kan in dat geval maar een marge zijn van één vlag. Dat betekent dat het niet zo kan zijn dat jij een groene vlag en je collega een rode vlag koppelt aan de situatie. Dan moet de situatie helemaal opnieuw beoordeeld worden. Als er een marge is van één vlag, ga je in gesprek met die collega en kom je samen tot een eindoordeel.”

Wat is de achtergrond en herkomst van het vlaggensysteem?

"Het vlaggensysteem is oorspronkelijk ontworpen door Sensoa, het Vlaams expertisecentrum voor seksuele gezondheid. Sensoa introduceerde dit model om seksueel grensoverschrijdend gedrag beter bespreekbaar te maken en om slachtoffers en daders op een consistente manier te kunnen benaderen. Het is daarbij belangrijk om te benoemen dat het vlaggensysteem is ontwikkeld en getest vanuit een westers perspectief. Cultuurverschillen spelen namelijk een belangrijke rol in het beoordelen van seksueel gedrag. In niet-westerse culturen wordt soms bepaald gedrag dat wij hier niet ‘normaal’ vinden genormaliseerd en andersom, waardoor je in de beoordeling van het vlaggensysteem dan bijvoorbeeld snel richting een rode vlag zou kunnen gaan, terwijl dat niet samenhangt met hoe dat vanuit die cultuur wordt bekeken en hoe mensen dat ervaren.”

Heb je het idee dat je door jouw kennis over het vlaggensysteem beter situaties kan inschatten?

"Het is niet dat ik er beter naar kijk, maar ik kan er nu wel sneller en objectiever naar kijken. Voorheen schatte ik situaties vaak zwaarder in dan ze uiteindelijk waren. Ik zag dingen al snel als een rode vlag, terwijl dat achteraf niet zo bleek te zijn. Ik koppelde hoe het voor het slachtoffer voelde direct aan de kleur van de vlag, maar dat is niet waar het vlaggensysteem voor bedoeld is."

Maar hoe iemand een situatie ervaart moet toch altijd leidend zijn?

"Hoe iets voor iemand voelt is zeker belangrijk, maar het vlaggensysteem is er om te begrijpen waar het grensoverschrijdende gedrag precies zit. Het gaat om de context, de leeftijd, en andere factoren. Stel je voor dat een jongen van 15 foto’s maakt van meiden in de kleedkamer zonder hun toestemming. Dat past niet binnen de leeftijd en het gebeurt zonder toestemming. Als je die jongen daarin wilt coachen, is het belangrijk om uit te leggen waarom dat gedrag niet acceptabel is. Het vlaggensysteem biedt hiervoor een mooie basis. Dat betekent overigens niet dat je de grenzen van de desbetreffende persoon niet serieus moet nemen. Misschien voelt iemand zich ongemakkelijk, maar valt het gedrag binnen de groene vlag. Dan is het nog steeds belangrijk om na te gaan wat die persoon nodig heeft, ondanks dat het objectief gezien acceptabel gedrag is. Het systeem helpt om niet te snel te oordelen en biedt een structurele manier om gedrag te evalueren en te bespreken."

Voor wie denk je dat het belangrijk is om meer te leren over het vlaggensysteem?

"Iedereen die met mensen werkt, zou kennis moeten hebben van het vlaggensysteem. Als je met mensen werkt, kom je namelijk altijd in aanraking met seksueel gedrag. Het is dan essentieel om goed te kunnen herkennen wat grensoverschrijdend is en wat niet. Dit geldt ook voor ouders. Ouders schrikken vaak van bepaald gedrag van hun kind of van andere kinderen en reageren dan soms niet passend. Hierdoor kunnen kinderen zich gaan schamen voor gedrag dat eigenlijk bij hun leeftijd past. In plaats van het bestraffen, wat een taboe creëert, is het beter om hen te leren hoe ze hiermee om moeten gaan. Dit voorkomt gevoelens van schaamte en helpt om een gezonde seksuele ontwikkeling te bevorderen. Bijvoorbeeld, jongens rond de 14 jaar die met porno bezig zijn of kinderen van 4 à 5 jaar die 'doktertje spelen' en in elkaars broek kijken, vertonen gedrag dat normaal is voor hun leeftijd. Met kennis van het vlaggensysteem weet je dat dit gezond seksueel gedrag is, en je kunt dan beter met je kind in gesprek gaan over wensen en grenzen."