Victim Blaming: "Waarom loopt ze dan ook 's avonds alleen over straat?"

Een inleiding in het begrip victim blaming

Victim blaming, een bekend begrip. We hebben er waarschijnlijk allemaal wel eens van gehoord. Maar wat zit erachter? Waarom doen mensen aan victim blaming? Wij zijn er dieper ingedoken en hebben op een rijtje gezet wat victim blaming precies is, hoe, waarom en in welke situaties het vaak ontstaat en hoe je er op kunt reageren.

Victim blaming, huh?!

Victim blaming is een Engels begrip en wordt in het Nederlands ook wel slachtofferbeschuldiging of schuldvraagomkering genoemd. Het houdt in dat het slachtoffer de schuld krijgt van wat hen is overkomen. Dit fenomeen komt voor in verschillende contexten en ook vaak als het om seksueel grensoverschrijdend gedrag gaat. Zo wordt er bijvoorbeeld na een aanranding gezegd: “Dan had ze ook niet zo’n kort rokje aan moeten doen,” of na een verkrachting: “hij had duidelijker nee moeten zeggen.”

Het gedrag van de dader wordt vaak afgedaan als een ‘vervelende’ maar ‘begrijpelijke’ reactie op het gedrag van het slachtoffer.

Waarom doen we dat dan?

Uit een Brits onderzoek blijkt dat een derde van alle Britten vindt dat een flirtend slachtoffer deels verantwoordelijk is voor diens verkrachting. Te dronken of te sexy verkleed wordt ook genoemd als ‘oorzaak’.

Maar waarom denken we zo? Waarom schuiven we de schuld af op het slachtoffer?

Volgens sociaalpsycholoog Melvin Lerner komt dit door de zogeheten just-world theorie. Deze theorie stelt dat wanneer je geen controle hebt over een situatie je hersenen zich erop gaan instellen dat het gebeurt voor een reden. Wanneer iemand dus iets ergs overkomt en wij kunnen hier niks aan veranderen, denken we automatisch: de persoon in kwestie zal wel iets hebben gedaan om dit over zichzelf uit te roepen.

Dit komt omdat we er als mensen niet mee om kunnen gaan als iemand anders onrecht wordt aangedaan en wij daar niks aan kunnen doen. Ons brein stelt een soort verdedigingsmechanisme op; victim blaming. Want als we dit niet zouden doen, zouden we moeten accepteren dat de wereld niet zo rechtvaardig is als we denken Dan zouden we moeten accepteren dat mensen slechte dingen kunnen doen zonder dat hier een reden voor is. En dat vinden we moeilijk.

Dat dit in werkelijkheid zo werkt, bewijst een experiment dat Lerner uitvoerde met een aantal proefpersonen. Hij liet hen toekijken terwijl een ander persoon stroomstoten kreeg. Naarmate de tijd vorderde en de proefpersonen merkte dat ze niks konden doen begonnen ze het slachtoffer te kleineren en bejegenen.

Gevolgen

Victim blaming is erg schadelijk voor het slachtoffer. Vaak beseffen de mensen die victim blamen dit niet. Maar uit onderzoek blijkt dat 35% van de slachtoffers na victim blaming meer kans hebben om opnieuw verkracht te worden. Dit komt hoogstwaarschijnlijk omdat ze minder waarschuwingssignalen oppikken van gevaar. Als er constant aan jou wordt verteld dat jij de schuldige bent, ga je in je hoofd je eigen instincten ontkrachten.

Je denkt dan bijvoorbeeld: “ik voel me hier niet veilig, ik moet hier weg,” maar direct daarna denk je: “dat heb ik zelf in de hand, als ik rechtop loop en mijn rokje wat naar beneden trek, zal er ook niks gebeuren.” En dus loop je niet weg, zoek je geen hulp, etc.

Victim blaming wordt ook wel eens een tweede verkrachting genoemd, omdat het wederom traumatische en emotionele schade oplevert bij het slachtoffer.

Wat kan je doen?

Victim blaming is in zekere mate dus automatisme, iets wat we doen door onze instincten. Maar dit betekent niet dat het goed te praten is. Victim blaming is schadelijk voor slachtoffers en moet stoppen. Wat kan je dan doen als je ziet dat iemand aan het victim blamen is. Of als je merkt dat je zelf aan het victim blamen bent.

Allereerst is het al belangrijk om je bewust te zijn of worden van het problematische karakter van victim blaming. Lees daarvoor veel artikelen, bekijk documentaires, lees je in in onderzoeken en spreek met anderen over het onderwerp. Als je iemand betrapt op victim blaming is dat ook een mooie ingang om het gesprek te openen over victim blaming. Vaak helpt het anderen al als je uitlegt waarom mensen victim blamen, dat zorgt ervoor dat ze hun eigen gedrag en dat van een ander beter kunnen begrijpen. Je kunt hen ook vertellen dat je begrijpt dat ze het moeilijk vinden om te accepteren dat ze niets aan de situatie van het slachtoffer kunnen veranderen, maar dat ze het wel minder erg voor hen kunnen maken door niet te victim blamen.

Als je jezelf betrapt op victim blaming, ga dan bij jezelf na; waarom doe ik dit? Is het misschien een reflectie van mijn eigen onzekerheid of een vorm van zelfbescherming? Bewustwording is de eerste stap naar het doorbreken van een patroon. En vergeet natuurlijk niet het slachtoffer van victim blaming te ondersteunen en te vertellen dat het niet diens schuld is.

Heb jij last van victim blaming? Wat jou is overkomen is niet jouw schuld. Vertrouw op je gevoel en instinct en denk aan de oorzaak van victim blaming; ook dat is niet jouw schuld. Het is een projectie van het gedrag en de gevoelens van een ander op jou.

Wil je erover praten? Neem een kijkje op ons forum of check onze factsheet met hulporganisatie op de website.

Bronnen: psychologiemagazine.nl, oneworld.nl.